BOŞANMA DAVASINDA YETKİLİ MAHKEME

A.    Genel Olarak

Boşanma davası açılmadan önce davanın hangi il veya ilçede ve hangi mahkemede açılması gerektiğinin tespiti büyük önem arz etmektedir. Zira davanın açılacağı yetkili veya görevli mahkemenin doğru belirlenmemesi yargılama süresinin gereksiz yere çok uzamasına yol açacağı gibi hak kaybına dahi neden olabilir. Boşanma davası hangi mahkemede açılır? Boşanma davasını nerede açmalıyım? Boşanma davasının açıldığı yere, mahkemeye itiraz edebilir miyim? gibi soruların cevapları ayrıntısı ile bu yazımızda yer almaktadır.

Her mahkeme önceden belirlenmiş coğrafi sınırlar içerisinde yargılama yapma hak ve yetkisine sahiptir. Yetki kuralları, bir davaya hangi yerdeki mahkemenin bakabileceğini belirleyen kurallardır.

Bir davanın hangi mahkemede açılacağı yani o davada görevli mahkemenin hangisi olacağı belirlendikten sonra, davanın hangi il veya ilçedeki mahkemede açılacağı yani yetkili mahkeme belirlenecektir. Mahkemelerin yetkisi yetki kuralları ile belirlendiğinden dava açmak isteyen tarafın davasını istediği herhangi bir yerdeki mahkemede açma özgürlüğü yoktur.

Boşanma davalarında görevli mahkeme aile mahkemesidir. Ayrı bir aile mahkemesi bulunmayan il veya ilçelerde davalara aile mahkemesi sıfatı ile asliye hukuk mahkemeleri tarafından bakılacaktır.

Mahkemelerin yetkisine ilişkin usul hükümleri, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 5-19. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Ancak boşanma ve ayrılık davalarında yetkili mahkeme Türk Medeni Kanunu tarafından ayrıca ve açıkça düzenlenmiştir. Bu nedenle boşanma ve ayrılık davalarında yetkili mahkeme belirlenirken Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda düzenlenen hükümler değil Türk Medeni Kanunu’nda düzenlenen hükümler dikkate alınacaktır.

Türk Medeni Kanunu’nun 168. maddesine göre; “Boşanma veya ayrılık davalarında yetkili mahkeme, eşlerden birinin yerleşim yeri veya davadan önce son defa altı aydan beri birlikte oturdukları yer mahkemesidir.”.

Bu düzenlemeye göre boşanma ve ayrılık davalarında iki ayrı yer aile mahkemesi yetkilidir:

1-Eşlerden birinin yerleşim yeri mahkemesi

2-Eşlerin davadan önce son defa 6 aydan beri birlikte oturdukları yer mahkemesi

Boşanma davası açmak isteyen kişi kanunda belirlenen bu iki yerden birinde davasını açabilir. Yani bu konuda davacıya seçimlik hak tanınmış olup birden fazla yetkili mahkeme bulunduğu takdirde davacı istediği yerde davasını açabilir. Yargıtay birçok kararında ilgili hususa yer vermiştir. Yargıtay 2. Hukuk Dairesi’nin 2012/217 E., 2012/18598 K. Sayılı 04.07.2021 tarihli kararı, 2012/18379 E. 2012/23660 K. Sayılı 14.10.2012 tarihli kararlarında da “…Boşanma veya ayrılık davalarında yetkili mahkeme, eşlerden birinin yerleşim yeri veya davadan önce son defa altı aydan beri birlikte oturdukları yer mahkemesidir (TMK. md. 168). Yetki hususunda tercih hakkı boşanma davasını açan davacıya aittir…” ifadelerine yer verilmiştir.

Eşlerin aralarındaki sorunlar nedeniyle boşanma davası açılmadan önce ayrı yaşamaya başlamaları ya da farklı şehirlerde yaşadıkları sıklıkla görülmektedir ( Bknz: Fiili Ayrılık Nedeniyle Boşanma ). Boşanma davasının eşlerden birinin yerleşim yerinde açılabilmesi taraflara getirilmiş bir kolaylıktır. Eşlerin birbirinden ayrı yaşamaları durumunda her eş, isterse kendi yerleşim yeri mahkemesinde isterse davadan önce son altı aydan beri birlikte oturdukları yer mahkemesinde boşanma davası açabilir.

Örneğin; son 6 aydır eşlerin birlikte yaşadıkları yer Ankara olmasına rağmen eşlerden biri aralarındaki anlaşmazlıklar nedeni ile evden ayrılarak Eskişehir’de bulunan ailesinin yanına yerleşmiş ise boşanma davasının Ankara’da veya Eskişehir’de açılması mümkündür. Bu şehirlerden hangisinde boşanma davası açacağını tercih etme hakkı davacı eşe aittir.

Burada değinilmesi gereken bir konu “yerleşim yeri” ifadesinden ne anlaşılması gerektiğidir. Türk Medeni Kanunu’nun 19. maddesinde “Yerleşim yeri, bir kimsenin sürekli oturmak niyetiyle kaldığı yerdir” olarak tanımlanmıştır. Nüfus Müdürlüğü’nün adres kayıt sisteminde yer alan “ikametgah adresi” ne ilişkin adres beyanı aksi sabit oluncaya kadar geçerlidir ve yerleşim yerine karine oluşturur. Ancak dikkat edilmesi gereken bir husus da “yerleşim yeri”nin tanımında yer alan “sürekli oturmak” niyetidir. Bir yerde bulunma süresi ne kadar olursa olsun bu husus, o yerin yerleşim yeri olduğunu göstermez. O yerde oturmanın yanında sürekli kalma niyetinin de olması ve bunun ispatlanması gerekir. 

B.     Boşanma Davasında Yetki İtirazı

Boşanma davası açıldıktan sonra davalı taraf, dava açılan mahkemenin o davaya bakmakla yetkili olmadığını düşünüyorsa yetki itirazında bulunmalıdır. Ancak hukukta kesin yetkinin söz konusu olmadığı hallerde yetki itirazı belirli usul ve sürelere tabidir. Yetki itirazı, ilk itirazlar arasında değerlendirilmektedir.

Boşanma davasında mahkemelerin yetkisi kesin olmadığı için davalı süresi içerisinde yetki itirazında bulunmalıdır. Yetki itirazının Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 19. maddesine göre cevap dilekçesinde ileri sürülmesi gereklidir. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 127. maddesine göre ise cevap dilekçesi verme süresi, dava dilekçesinin davalıya tebliğinden itibaren iki haftadır. Yani boşanma davasının açıldığı mahkemenin yetkisine itiraz etmek isteyen davalı, dava dilekçesinin kendisine tebliğinden itibaren iki hafta içerisinde ilk itiraz olarak yetki itirazını ileri sürmelidir. Aynı zamanda yetki itirazında bulunan davalı,  yetkili mahkemeyi,  birden fazla yetkili mahkeme varsa seçtiği mahkemeyi de dilekçesinde bildirmelidir.

Usulüne uygun şekilde süresinde yapılmayan yetki itirazı dikkate alınmaz. Boşanma davasında yetkiye itiraz edilmez ise veya yetki itirazı süresinde yapılmamışsa veya yetki itirazında bulunurken yetkili mahkeme bildirilmemişse; bu durumda boşanma davası açılan mahkeme artık yetkili mahkeme haline gelir. Zira boşanma davaları için öngörülen yetki kuralları kesin değildir, bu nedenle mahkeme tarafından re’sen dikkate alınıp incelenemez. Boşanma davalarında yetki kesin olmadığı için mahkeme kendiliğinden yetkili olup olmadığını inceleyemez, yetkisizlik kararı veremez. Yargıtay birçok kararında da ilgili hususa değinmiştir.

Örneğin; Yargıtay 2. Hukuk Dairesi’nin 2009/851 E., 2009/1842 K. Sayılı 10.02.2009 tarihli kararında ” Türk Medeni Kanunu’nun 168.Maddesi gereğince; boşanma davalarında yetkili mahkeme eşlerden birinin yerleşim yeri veya davadan önce son defa altı aydan beri birlikte oturdukları yer Aile Mahkemesidir. Bu kural, kamu düzenine ilişkin olmayıp kesin yetki kuralı değildir. Davanın esasına girilmezden önce ilk itiraz olarak ileri sürüldüğü takdirde nazara alınabilir. Davalının bu hususa ilişkin ilk itirazı söz konusu değildir. O halde mahkemece işin esasının incelenmesi gerekirken yazılı şekilde hüküm kurulması usul ve yasaya aykırı bulunmuştur.” şeklinde ilgili hususa değinilmiştir.

Biraz önceki örneğimizden hareket edersek; tarafların son altı ay oturdukları yer Ankara ve davacının ortak konuttan ayrılarak ailesinin yanına sürekli kalma amacıyla gittiği yeni yerleşim yeri Eskişehir’di. Davacının Ankara veya Eskişehir’de boşanma davası açma hakkı vardır. Ancak davacının boşanma davasını İstanbul’da açması mümkün müdür? Boşanma davasının İstanbul’da açılmasına itiraz etmek mümkün müdür? Her iki soruya verilecek cevap da evettir. Yani boşanma davasının İstanbul’da açılması mümkündür. Boşanma davası açıldıktan sonra dava dilekçesinin davalıya tebliğ edilmesinden itibaren iki hafta içerisinde davalı vereceği cevap dilekçesiyle davanın İstanbul’da açılmasına yani mahkemenin yetkisine itiraz edebilir. Aynı zamanda bu dilekçesinde seçtiği yetkili mahkemeyi (Eskişehir veya Ankara) bildirir. Süresinde ve usulüne uygun yapılan yetki itirazını inceleyen mahkeme, itirazın haklı olduğunu düşündüğü takdirde yetkisizlik kararı vererek dosyanın yetkili mahkemeye gönderilmesine karar verir. Yetkisizlik kararı kesinleştiği takdirde boşanma davası artık o yer mahkemesinde (örneğimizdeki Eskişehir veya Ankara) bakılmaya devam edilecektir. Ancak yetki itirazında bulunulmazsa veya iki haftalık itiraz süresi geçtikten sonra yetki itirazında bulunulursa veya yetki itirazında seçilen yetkili mahkeme bildirilmezse artık davanın açıldığı İstanbul mahkemesi yetkili hale gelir ve dava orada bakılmaya devam edilir.

Yetki itirazı üzerine mahkeme tarafından verilen yetkisizlik kararına karşı istinafa başvurmak mümkündür. İstinaf süresi kararın tebliğinden itibaren iki hafta olup süresi içerisinde kanun yoluna başvurulmadığı veya süresi geçtikten sonra istinaf yoluna başvurulduğu takdirde yetkisizlik kararı kesinleşir.

C.    Boşanma Davasında Karşı Davada Yetki

Boşanma davalarında sıklıkla karşılaşılan bir durum karşı dava açılmasıdır. Davacı tarafından boşanma davasının açılması halinde davalının da boşanma istekli karşı dava açması mümkündür. Karşı davada yetkili mahkeme, asıl davanın açıldığı mahkemedir.

D.    Türkiye’de Yerleşim Yeri Bulunmayanlar Nerede Boşanma Davası Açabilir?

Türkiye’de yerleşim yeri bulunmayan Türk vatandaşlarının nerede boşanma davası açabileceği Milletlerarası Özel Hukuk Ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’un (MÖHUK) 41. maddesinde belirlenmiştir.

MÖHUK m. 41’e göre; “Türk vatandaşlarının kişi hâllerine ilişkin davaları, yabancı ülke mahkemelerinde açılmadığı veya açılamadığı takdirde Türkiye’de yer itibariyle yetkili mahkemede, bulunmaması hâlinde ilgilinin sakin olduğu yer, Türkiye’de sakin değilse Türkiye’deki son yerleşim yeri mahkemesinde, o da bulunmadığı takdirde Ankara, İstanbul veya İzmir mahkemelerinden birinde görülür.”

Bu maddeye göre Türkiye’de yerleşil yeri bulunmayan Türk Vatandaşı yurtdışında dava açmadığı veya açamadığı durumda Türkiye’de şu yer mahkemelerinde dava açabilir:

1-Davalı eşinin Türkiye’de yerleşim yeri var ise o yer mahkemesinde

2-Davacının yerleşim yeri Türkiye’de olmasa bile Türkiye’ye geldiğinde sakin olduğu (oturduğu) yerde

3-Davacı Türkiye’de sakin değilse yurtdışına gitmeden önce Türkiye’deki son yerleşim yerinde

4-Davacı hiç Türkiye’de ikamet etmemiş ise Ankara, İstanbul veya İzmir mahkemelerinden birinde

E.     Anlaşmalı Boşanma Davası Nerede Açılır?

Boşanma davasında yetki ile ilgili belirttiğimiz tüm hususlar hem çekişmeli hem de anlaşmalı boşanma davası için geçerlidir. Ancak anlaşmalı boşanma davasında taraflar birlikte başvurarak ya da bir eş diğer eşin açtığı boşanma davasını kabul ederek çekişmeli boşanma davasını anlaşmalı boşanma davasına çevirerek davayı sürdürmektedir. Bu durumda taraflar boşanma ve ferileri dahil gerekli konularda anlaştıkları için yetki itirazı gibi bir duruma uygulamada rastlanmamaktadır. Boşanma davalarında kesin yetki olmadığı için yetki itirazı olmadan mahkemenin kendiliğinden yetkili olup olmadığını incelemesi de söz konusu değildir. Buradan hareketle anlaşmalı boşanma davasının yetki kuralları ile sınırlanmaksızın istenilen yer mahkemesinde açılması mümkündür.

Ankaranın başarılı ve deneyimli boşanma avukatlarından olan Avukat Esra Demirel ve Demirel Hukuk Ofisi olarak bu yazımızda, boşanma davasında yetkili mahkeme konusu ele almıştır. Boşanma davası açmak isteyen eşlerin aklına gelen ilk sorulardan birisi de boşanma davasının nerede açılır? sorusudur. Bu yazımızda boşanma davasının nerede, hangi yerdeki mahkemede açılacağı ayrıntılarıyla açıklanmıştır. Tarafların hak kaybına uğramaması ve bu zorlu süreci daha iyi atlatabilmeleri için eşler arasındaki uyuşmazlıkların alanında uzman avukatlarla birlikte gerçekleştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu aşamada Ankara Boşanma Avukatı Esra Demirel ve Demirel Hukuk Ofisi bilgi ve tecrübesiyle hukuki sorunlarınızın çözümünde danışmanınız ve desteğiniz olacaktır.